بررسی نرخ خوراک پتروشیمی‌ها(بخش سوم)

پتروتحلیل-محمود کلانتری*: در این مقاله وضعیت گاز طبیعی در ایران و نرخ خوراک در پتروشیمی ها با ارائه راهکارهایی کاربردی بررسی شده است که بخش سوم آن را می خوانید:

انواع خوراک در پتروشیمی ها :

ابتدا به توضیح مختصری از انواع گازهای دریافتی توسط پتروشیمی ها می پردازیم :

1. NGL ( مایعات گازی ) : هیدروکربن های پارافینی سبک که از پروپان ( حدود ۹۰ درصد) و بوتان ( حدود ۵٫۵ درصد) تشکیل شده است و به صورت مایع تبدیل می شود تا راحت تر قابلیت حمل و ذخیره سازی داشته باشد . چون پروپان از هوا سنگین تر می باشد در صورت نشت بر روی زمین باقی می ماند. فرمول شیمیایی پروپان ( C4H10 ) و بوتان ( C3H8 ) میباشد.
2. LNG ( گاز طبیعی ) : همان گاز طبیعی تشکیل شده از ۹۵ تا ۱۰۰ درصد متان (C1 H4 ) که از هوا سبکتر است و در صورت نشی در هوا پراکنده می شود از نظر مشخصات حرارتی مشابه سوخت دیزل یا گازویل می باشد .
3. Condensate ( میعانات گازی ) : میعانات گازی به جریان هیدروکربنی مایع گفته می‌شود که در ذخایر گاز طبیعی وجود دارد و به صورت رسوب و ته نشین در گاز استخراجی یافت می‌شود و عمدتاً از پنتان و هیدروکربنهای سنگینتر (+C5) تشکیل شده و دارای گوگرد پایین می‌باشد و معمولاً عاری از انواع فلزات است و تقریباً نیمی از آن را نفتا تشکیل می‌دهد.که در شرایط آتمسفر دارای حالت مایع می باشد.
4. نفتا : شامل هیدروکربن‌های دارای ۵ تا ۱۲ اتم کربن می‌شود که نقطه جوش آنها از ۳۰ تا ۲۰۰ درجه سانتیگراد متغیر است. یعنی اگر نفت خام را از ۳۰ درجه تا ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت دهیم و بخش جوشیده را جدا کنیم نفتا به دست خواهد آمد. معمولا ۱۵ تا ۳۰ درصد نفت خام در این حرارت به جوش می‌آید در نتیجه همین میزان از نفت خام را می‌توان به طور مستقیم به نفتا تبدیل کرد. البته باید توجه داشت که این محدوده با بنزین (۷۰ تا ۱۷۵ درجه) و نفت سفید (۱۵۰ تا ۲۷۵ درجه) تداخل دارد. اما نفتا در بازار معمولا در دو نوع نفتای سبک (بین ۳۰ تا ۶۰ درجه با هیدروکربن‌های ۵ و ۶ کربنی) و نفتای سنگین (بین ۹۰ تا ۲۰۰ درجه با هیدروکربن‌های ۶ تا ۱۲ کربنی) عرضه می‌شود.
5. گاز معادن زغال سنگ : هنگام معدن کاوی زغالسنگ در معادن زیر زمینی، مقداری گاز میتواند از ذخایر زغالسنگ آزاد شود که به این گاز،" گاز معادن زغال سنگ "یا" گاز متان معدن زغال سنگ "گفته میشود .این گاز به لحاظ مسائل ایمنی، حذف و زدوده می شود .گاز جمع آوری شده به عنوان سوخت مصرف می شود.
6. اتان : یک ترکیب شیمیایی با فرمول C2H6 است که در گروه هیدروکربنی آلکان‌ها قرار می‌گیرد و دو کربن است و در شرایط STP گازی بدون رنگ است. این گاز در گاز طبیعی وجود دارد و با پالایش آن اتیلن (اتن) بدست می‌آید.

خوراک پتروشیمی های پذیرفته شده در بورس ایران :

نام شرکت	نماد	مواد مصرفی	محصول
پتروشیمی آبادان	شپترو	گازهای ضایعاتی پالایشگاه نفت آبادان	پی وی سی
پتروشیمی اراک	شاراک	نفتا - ال پی جی	پلی اتیلن سنگین-هیدرکربنهای هیدروژنه-تولوئن- اتیلن گلیکول و ...
پتروشیمی اصفهان	شصفها	پلاتفرمیت- هیدروژن	بنزن- تولوئن- اورتوزایلین- پارازیلین
پتروشیمی پردیس	شپدیس	گاز طبیعی	اوره - آمونیاک
پتروشیمی تبریز	پتروشیمی تبریز	نفتا - گاز مایع	بنزین- نفت سفید - نفت گاز
پتروشیمی خارک	شخارک	گاز ترش	متانول - نفتا - پروپان - بوتان - گوگرد
پتروشیمی خراسان	خراسان	گاز طبیعی	اوره- آمونیاک- کریستال ملامین
پتروشیمی زاگرس	زاگرس	گاز طبیعی - اکسیژن	متانول
پتروشیمی شیراز	شیراز	گاز طبیعی-نمک-سنگ آهک- آب	اوره - متانول - نیترات (۳محصول اصلی) - آمونیاک- اسید نیتریک - پرکلرین
پتروشیمی فارابی	شفارا	اورتوزیلین	دی اکتیل فتالات - انیدریک فتالیک
پتورشیمی فناوران	شفن	گاز طبیعی - دی اکسید کربن	متانول - اسید استیک- مونوکسیدکربن
پتروشیمی کرمانشاه	کرماشا	گاز طبیعی	اوره - آمونیاک
پتروشیمی مارون	مارون	گاز اتان - اتیلن-پروپیلن - بوتن	اتان -اتیلن- پلی اتیلن سنگین - پلی پروپیلن
پتروشیمی جم	جم	نفتا- گاز طبیعی

• نرخ خوراک گاز طبیعی در حال حاضر ۱۳ سنت و بر اساس نرخ دلار مبادله ای از شرکت ها دریافت می شود.
• نفتا بر اساس قیمت های جهانی و از پالایشگاه ها با ۵ درصد تخفیف و بر اساس دلار مبادلاتی خریداری می شود.
• سوخت پتروشیمی ها بر اساس نرخ ۱۳۲۰ ریال به ازای هر متر مکعب محاسبه می شود.
• گاز ترش بر اساس آخرین اعلامیه ها ۱۶٫۶ سنت می باشد.
• گاز اتان هم بر اساس آخرین نرخ گذاری ۲۴۰ دلار می باشد.

مهمترین روش های پیشنهاد شده برای قیمت گذاری نرخ گاز دریافتی پتروشیمی ها :

1. نرخ بازده داخلی ۲۵ درصد ارزی برای سرمایه گذرای در صنعت و احداث طرح های جدید (IRR = 25 )
2. نرخ گاز تابعی از نرخ محصول و هزینه های بهره برداری و سرمایه گذاری در بخش گاز ( Y=aX+b )
3. تابعی از قیمت نفت خام ( Y = NX )
4. میانگینی از قیمت های منطقه
5. نرخ گاز به صورت ماهیانه و توسط وزارت نفت محاسبه و اعلام گردد
6. نرخ گاز اهرمی برای سوق سرمایه گذاری های جدید داخلی و خارجی به سمت صنایع پایین دستی (پیشنهاد کارشناس)

نقد و بررسی روش های بالا :

1. نرخ بازده داخلی (IRR) : نرخ بازده داخلی یا میزان بازگشت داخلی در مدیریت مالی، یکی از روش‌های استاندارد ارزیابی طرح‌های اقتصادی است. در این روش تلاش می‌شود تا جریان نقدینگی با نرخ بازگشت نامعلومی به نرخ کنونی تنزیل داده شوند. به گونه‌ای که ارزش خالص فعلی آن برابر صفر گردد. به عبارت دیگر درآمدهای تنزیل شده در طول دوره بازگشت سرمایه با هزینه‌های تنزیل شده در همین دوره برابر قرارداده می‌شوند و بر این اساس نرخ بازگشت نامعلوم، تعیین می‌شود. اگر این نرخ بازگشت از نرخ بهره واقعی بیشتر باشد، طرح سودآور و قابل اجرا بوده و اگر نرخ بازگشت محاسبه شده کمتر از نرخ بهره واقعی باشد، طرح زیان‌ده و غیرقابل اجرا است.

متاسفانه در مصاحبه های مختلف صحبت از نرخ ۲۵ درصدی نرخ بازده داخلی ، نرخ بازگشت سرمایه ، نرخ بازگشت ارزی سرمایه ، نرخ سود و ... شده است که این نرخ ها کاربرد ها و تعاریف متفاوتی دارند. طبق تحقیقات صورت گرفته نرخ بازده داخلی مد نظر بوده است. نکته قابل ذکر در محاسبه ی این نرخ حساسیت بالای آن به زمان سرمایه گذاری و ترتیب آن می باشد.

به طور مثال فاز ۳ پتروشیمی پردیس با سرمایه گذاری در حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان راه اندازی خواهد شد. در صورتی که ۴ سال زمان بهره برداری را در نظر بگیریم و از طرفی در سال اول بهره برداری این فاز با ۵۰ درصد تولید همراه خواهد بود. در حال حاضر هر فاز این پتروشیمی در حدود ۶۰۰ میلیارد تومان سود خالص در سال به همراه دارد که نصف آن ۳۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. با استفاده از نرخ بازده داخلی ۲۵ درصد، خالص جریان وجوه نقد سالهای بعد به صورت زیر می باشد. از آنجایی که به ۶۰۱ میلیارد تومان محاسبه شده ۱۵۰ میلیارد تومان هم استهلاک اضافه شده است، پس سود خالص در حدود ۴۵۰ میلیارد تومان و کمتر از مقدار فعلی می باشد و نتیجه گیری می شود که نرخ گاز باید رشد داشته باشد. مهمترین نکته در این محاسبات نداشتن نرخ بازگشت سرمایه است که بیشتر از ۴ سال می باشد.

در صورتی که ترتیب سرمایه گذاری در سالهای ابتدایی به صورت خطی در نظر گرفته نشود با مقادیر سود و جریان نقدی متفاوتی برای سال های بعد روبرو خواهیم بود و این نشان دهنده ی حساسیت بالا و قابلیت دستکاری در این فرمول می باشد. و با جابجایی مختصر در این مقادیر خالص جریان نقد ورودی به ۷۳۶ میلیارد تومان می رسد که با کسر استهلاک ۱۵۰ میلیاردی در حدود نرخ گاز فعلی برای شرکت به دست خواهد آمد.

از دیگر معایب این روش تعیین قیمت خوراک مجتمعهای پتروشیمی را می توان کم رنگ شدن بحث صرفه جویی و ابتکار عمل در احداث واحدهای جدید دانست. برای سرمایه گذار جذابیتی در ساخت واحدهای پایین دستی در این فرمول دیده نشده است و از سوی دیگر با توجه به فرمول جدید خوراک مجتمعهای پتروشیمی بازگشت سرمایه در طرحهای متانول و پروپیلن یکسان دیده شده است، درحالی که فناوری و سرمایه گذاری در زمینه پروپیلن تفاوت زیادی با متانول دارد.

میزان استهلاک و هزینه سرمایه‌گذاری در کشور با توجه به آثار تحریم‌ها، نوع مدیریت و مناطق مختلف متفاوت است. : اگر قرار باشد که فاکتور سرمایه‌گذاری در تعیین قیمت خوراک لحاظ شود، چگونه قرار است در این فرمول مورد محاسبه قرار گیرد.

پایان بخش سوم- ادامه دارد

* تحلیل گر صنعت نفت و پتروشیمی