تبعیض قیمتی؛ تیشه به ریشه توسعه صنعت پتروشیمی

پتروتحلیل-همایون دارابی: ماههاست تعیین نرخ گاز خوراک پتروشیمی ها این صنعت مادر و اساسی را که با مصرف نزدیک به ۱۰درصد گاز طبیعی ۴۰درصد صادرات غیر نفتی را تشکیل داده و هزاران شغل مستقیم و غیر مستقیم را تغذیه می کند آزار داده و بلا تکلیف گذاشته است. در حالی که انتظار می رفت مجلس شورای اسلامی و وزرات نفت در مقام حمایت از مصرف بهینه گاز طبیعی گام برداشته و از صنعت پتروشیمی حمایت شود متاسفانه براساس سنت دیرپای"دمیدن سرنا از سر گشاد"بسیاری در صدد افزایش قیمت گاز خوراک پتروشیمی ها و برقراری نظام تبعیضی قیمت هستند امری که البته از دیرباز در ایران سنتی دیرینه بوده و ریشه در عدم توسعه یافتگی اقتصاد و نبود مطالعات بنیادین و کمی انگیزه توسعه ای در کشور است.در حالی که روزانه نزدیک به ۴۳۰میلیون مترمکعب گاز در کشور مصرف می شود گروهی ازنمایندگان مجلس در تلاش هستند تا مصرف ۴۰میلیون مترمکعبی شرکتهای پتروشیمی را با نرخهای نزدیک به ۱۳تا ۱۵سنت برای شرکتهای پتروشیمی تعیین کنند امری که نتایج دردناکی برای آینده کشور خواهد داشت.مهمترین نتایج این تصمیم این چنین خواهد بود:

گاز گران توسعه صنعت پتروشیمی را در استانها عقیم می کند ۱-مصرف نزدیک به ۳۸۰میلیون مترمکعب در قالب سوزانده شدن در مصارف خانگی و صنعتی اگر نگوییم هدر رفت اساسی سرمایه ملی است منتج به تولید محصولات با ارزش افزوده نخواهد شد. در تمام جهان تلاش می شود تا مصرف بدون ارزش افزوده کنار گذاشته شده و توسط تولید محصولات با ارزش جایگزین افزوده شود اما در ایران گویا قرار است راه برعکس پیموده شده و مصرف سوزاندنی گاز با نرخ هر متر مکعب ۷۰تومان و گاز مورد مصرف برای تولید محصولات پتروشیمی نزدیک به ۴۰۰تومان قیمت گذاری شود آیا معنای این قیمت گذاری این نیست که در ایران سوزاندن گاز بهتر از مصرف آن برای تولید محصولات پتروشیمی است.آقایان اقتصاد دان در مجلس هرگز به این فکر کرده اند که چنین تبعیضی چه معنای در اقتصاد ایجاد می کند؟ ۲-بر کسی پوشیده نیست که در خلال سالهای اخیر تحریمهای بین المللی مشکلات سنگینی را بر راه صنعت در جلب سرمایه گذاری خارجی ایران ایجاد کرده است در حالی که در خلال سالهای دهه ۷۰و ۸۰مجتمع های صنعتی در عسلویه و ماهشهر با فاینانس خارجی ایجاد شده اند در حال حاضر هیچ مزیتی در سرمایه گذاری در ایران برای شرکتهای خارجی و هیچ توجیهی برای اعطای وام به شرکتهای ایرانی به جز مزیت بازدهی وجود ندارد.

در حال حاضر نرخ خوراک گازی در عربستان ۲٫۶سنت و در قطر ۵سنت است حتی نرخ گاز ارایه شده روسیه در ارمنستان و در همسایگی ایران ۱۸٫۹سنت با پرداخت مدت دار تعیین شده است.با نرخ ۱۵سنت عملا ایران از چرخه جذب سرمایه های خارجی خارج شده و هیچ سرمایه گذاری در سالهای آینده رغبتی نخواهد داشت تا قطر و عربستان و حتی روسیه و آذربایجان و ترکمنستان را به ایران ترجیع بدهد. ۳-در حال حاضر ۶۹طرح پتروشیمی در کشور در حال اجراست.نمایندگان استانهای که این طرحها در آنها در حال اجراست بیش از هر کس می دانند حتی در شرایط کنونی نیز بودجه ای برای اجرای این طرحهای پتروشیمی وجود ندارد حال اگر این طرحها با گاز گران صرفه اقتصادی خود را از دست بدهند اجرای این طرحهای اشتغال زا و موجب رونق اقتصادی به خاطرها خواهد پیوست. نمایندگان استانهای کرمانشاه،ایلام،همدان، لرستان،اندیمشک، کردستان،اردبیل، زنجان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بریراحمد، گلستان، فارس و مرکزی آیا شاهد طرحهای ناتمام در استانهای خود نیستند.آیا در حال حاضر غیر از این است که حتی سوله برخی از طرحهای پتروشیمی برای نگهداری سیب زمینی در حال استفاده اند.چگونه می توان انتظار داشت با نرخ ۲٫۶سنتی کنونی نیز وقتی سرمایه ای و اشتتیاقی برای سرمایه گذاری نیست با نرخ ۱۵سنت بتوان این طرحها را اجرا کرد.برخی می گویند که نرخ گرانتر باعث می شود دولت بودجه اجرای این طرحها را بدست آورد حال آنکه همه می دانند که چاه ویل بودجه دولت هر درآمدی را در اندک زمانی صرف خواهد کرد.و اگر این طرحها بدست بخش صنعتی کشور اجرا نشود هرگز نه در ۴سال آینده که در ۴۰سال آینده نیز امید مردم این استانها برای برخورداری از اجرای این طرحها محقق نخواهد شد. ۴-در حال حاضر ۴۰درصد صنعت پتروشیمی در اختیار دولت از طریق هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس و نزدیک به ۴۰درصد دیگر در اختیار ۵مجموعه سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح,صندوق بازنشستگی کل کشور، تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی نفت و بانک ملی قرار دارد.نزدیک به ۱۰درصد نیز در اختیار بخش خصوصی و سهم اندکی از این ۱۰ درصد در اختیار سهامداران بورس است.

افزایش هزینه شرکتهای پتروشیمی به صورت مستقیم تامین بودجه این صندوقها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.دور از ذهن نخواهد بود که در آینده با افول سود آوری شرکتهای پتروشیمی وضعیت مستمری بگیران این صندوقها نیز همانند مستمری بگیران صندوق فولاد گردد.نزدیک به ۹۰درصد سود صنعت پتروشیمی مستقیم تامین کننده زندگی هزاران خانواده سالخورده و مستمری بگیر و دولت است که عملا چرخه کاهش درآمد و نیاز بیشتر به دولت را ایجاد می کند. ۵-فضای صنعت گاز در جهان در حال تغییر است ایالات متحده با تکنولوژی بهره برداری از ذخایر نامتعارف گاز یا شیل گاز در حال تبدیل شدن به صادر کننده ای بزرگ از گاز است امری که در دیگر مصرف کنندگان ووارد کنندگان گاز به ویژه چین نیز در حال تجربه است.گاز شیل در ایالات متحده اینک با نرخ ۱۰تا ۱۴سنت در اختیار صنایع پتروشیمی این کشور قرار گرفته و به دلیل عدم امکان انتقال آن به اروپا در حال تغذیه صنعت پتروشیمی آمریکا به ویژه در واحدهای تولید اوره است.در منطقه خلیج فارس نیز مازاد گاز در حال خود نمایی است قطر با برداشت ۱۰برابری نسبت به ایران به شدت خواهان جذب سرمایه ها برای ایجاد مجتمع های پتروشیمی و تولید گاز مایع است.از این نظر رقابت برسر برداشت ایران و قطر از میدان گازی پارس جنوبی در حال اجراست رقابتی نامید کنند که به هیچ وجه در شان ایران نبوده و نیست اگر در کنار برداشت گاز یاد آور شویم که هنوز کشورمان از لایه نفتی و برداشت هلیم این مخزن نیز استفاده نکرده است میزان عقب ماندگی ایران از قطر بیش از پیش قابل درک است. از دیدگاه قطر فروش گاز به نرخ ۵سنت یعنی جذب سرمایه بیشتر و از نظر سرمایه گذاران نیز سرمایه گذاری در قطر یعنی آرامش و عدم مشکلات سدی به نام تحریم در ایران. در این شرایط کدام گزینه منطقی است گران کردن گاز ۳۰ مجتمع پتروشیمی عقیم کردن ۶۷طرح توسعه ای ,تشویق سوزاندن همین برداشت محدود در بخاری منازل ویا حفظ نرخ ۲٫۶سنتی کنونی توسعه بیشترتقاضا برداشت از میدان پارس جنوبی و افزایش صادرات و رشد درآمد ملی و سرمایه گذاری در توسعه این میدان گازی.هم اکنون سالانه قطر نزدیک به ۴۰میلیارد دلار بیش از ایران از میدان پارس جنوبی برداشت کرده و بفروش می رساند.آن گروهی از نمایندگان که معتقدند گران کردن گاز پتروشیمی ها درآمد ۱٫۵میلیارد دلاری برای دولت به همراه دارد آیا به این فکر می کنند که در هر روز بیش از یکصد میلیون دلار و در هر ماه نزدیک بیش از سه میلیارد دلار بیش از ایران توسط قطر برداشت بیشتری از پارس جنوبی صورت می گیرد.

آیا این کفه را غیر از توسعه صنعت پتروشیمی باید عکس کند.آیا قصد داریم در حالی که برداشت قطر تا سه سال آینده از ۱۵۷میلیارد مترمکعب به ۲۳۷میلیارد مترمکعب خواهد رسید تنها نظاره گر برداشتهای این کشور باشیم.آیا اگر در گذشته صنعت پتروشیمی در ایران توسعه نمی یافت اینک همین صادرات غیر نفتی نیز در کشور وجود داشت.آیا نباید به جای ۱٫۵میلیارد دلار درآمد مشکل ساز به فکر کسب ۴۰میلیارد درآمد گاز وتبدیل آن به بیش از ۸۰میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی بود. شگفت آور است در حالی که منطق اقتصادی و عقلایی حکم به تشویق توسعه صنعت پتروشیمی در کشور می داد باید نظاره گر جریان اشتباهی باشیم که در آینده فرزندان این کشور با حسرت از آن با عنوان فرصت سوزی همانند صدها مورد دیگرکه در گذشته از آن نامبرده شده است باشیم.