فرمول جهانی و مشخصی برای قیر نداریم
منطق اقتصادی حکم می‌کند که اگر کشوری در تولید یک کالا مزیت نسبی داشته باشد، حداقل باید در تعیین قیمت آن کالا نیز تاثیرگذار باشد. به عبارت دیگر نگاهی به روند قیمت‌گذاری محصولات مختلف در جهان نشان می‌دهد که کشورهای پیشرفته دنیا که در تولید برخی کالاها قوی هستند، در نرخ گذاری آن محصولات نیز نقش بسزایی دارند که نقش آمریکا در قیمت غلات و روسیه در نرخ گاز از بارزترین این نمونه‌هاست. تلاش برای تحقق این کار در کشور ما نیز به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان مشاهده شده است. به طوریکه بیش از یک دهه از تلاش مسئولان بازار سرمایه به خصوص بورس کالای ایران برای راه‌اندازی بورس نفت می‌گذرد تا ما به آرزوی دیرینه و به حق خود برای تبدیل شدن به یکی از اصلی‌ترین مراجع قیمت نفت دنیا برسیم که متاسفانه این مهم تاکنون محقق نشده است.
روزی که بورس نفت در ایران با حضور مسئولان عالی رتبه کشور راه اندازی شد، همه ابراز خوشحالی کردند که از این پس با رونق معاملات نفت در بورس، ایران به جای آنکه تابع قیمت‌های برخی مصرف کنندگان در دنیا باشد، به جایگاه اصلی خود یعنی مرجع اصلی قیمت می‌رسد. البته این کار در چند سال اخیر به دلیل برخی مسائل سیاسی و تحریم‌های غرب علیه صنعت نفت ایران، محقق نشد تا پرونده بورسی شدن نفت فعلا مختومه بماند. در آن شرایط با توجه به اینکه بسترهای لازم در تالار صادراتی بورس کالا برای صادرات هر چه بهتر نفت و سایر فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی فراهم شده بود، مدیران یکی از بازارهای زیر مجموعه نفت با همراهی و همکاری بورس کالا به فکر آغاز صادرات قیر از بورس کالا افتادند که اکنون ثمرات آن اعتماد مسئولان به بورس کالا نمایان شده است.
در حال حاضر حدود ۵ سال از افتتاح تالار صادراتی بورس کالا می‌گذرد که عرضه‌های مستمر قیر برای صادرات به بازارهای جهانی موجب شده تا مراجع بین المللی رفته رفته نگاه خود را در کنار سایر مراجع قیمت، به سمت جزیره کیش و تالار بورس کالای ایران بچرخانند و به طور مداوم به نرخ‌های کشف شده قیر ایران در بورس استناد کنند؛ بررسی‌ها از جزئیات چگونگی درج نام قیر ایران در منابع معتبر بین المللی بیانگر آن است که رضایت کامل خریداران خارجی از قیمت و کیفیت محصول ایرانی و حجم قابل قبول معاملات به همراه سازوکار مناسب شرکت بورس کالای ایران در معاملات صادراتی از اصلی‌ترین دلایل اعتماد پایگاه‌های معتبر جهانی به نرخ های تابلوی بورس کالا بوده است.
با این تفاسیر تلاش‌های چند ساله مسئولان بورس کالا نتیجه داد و به طور حتم تولیدکنندگان قیر کشورمان نیز با تاثیر گذاری نرخ محصولاتشان در مبادلات بین‌المللی، مزد اعتمادشان به بورس را گرفته‌اند. اما در این بین پرسشی در ذهن فعالان اقتصادی نقش می‌بندد که چرا تولیدکنندگان محصولات دیگر از جمله تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی از ظرفیت و پتانسیل بالای تالار صادراتی بورس کالا که اکنون در بین مراجع بین المللی و مجلات معتبر شناخته شده است، استفاده نمی‌کنند. شاید جالب باشد که بدانید تالار صادراتی بورس کالا در آبان سال ۸۸ ابتدا برای صادرات محصولات پتروشیمی راه اندازی شد و قرار بود در فازهای بعدی فرآورده‌های نفتی و سایر محصولات از این تالار به بازارهای جهانی صادر شوند که اکنون در کمال ناباوری خبری از محصولات پتروشیمی در این بازار نیست.
نکته دیگر اینکه در طول یکسال میلیاردها دلار و میلیون‌ها تن انواع محصولات پتروشیمی از کشورمان صادر می‌شود اما به دلیل آنکه روند معاملات و قیمت‌ها به طور کاملا شفاف و در بازاری رقابتی تعیین نمی‌شود، تاکنون نتوانسته‌ایم از ظرفیت تولید بالا و صادرات پتروشیمی‌ها به نحو احسن استفاده کنیم و با عرض اندام در بازارهای جهانی، تاثیری در نرخ‌های بین‌المللی محصولات پتروشیمی داشته باشیم.
به این ترتیب در پاسخ به پرسش بالا باید اعلام کرد که آیا اکنون که در صادرات انواع قیر از بورس کالا تجربه‌ای موفق پشت سر گذاشته شده است، آیا بهتر نیست که در محصولات پایین دستی نفت و پتروشیمی نیز همان مسیر روشن صادرات از بورس را طی کنیم تا پس از چند سال به یکی از مراجع اصلی قیمت محصولات پتروشیمی در دنیا لقب بگیریم. در همین رابطه سید حمید حسینی، عضو هیئت رئیسه انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با فارس گفت: قیر یکی از اولین محصولاتی بود که در رینگ فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی بورس کالا عرضه شد و به نوعی رونق دهنده بورس کالا در ابتدای فعالیتش بود.
حسینی افزود: کشور ما در تولید قیر از پتانسیل بالایی برخوردار است و با توجه به عرضه کنندگان و خریداران بالای این محصول، به جرات می‌توان گفت که ایران ما در منطقه بی‌رقیب است. وی ادامه داد: نکته‌ای که در معاملات قیر وجود دارد، این است که ما فرمول جهانی و مشخصی برای این محصول نداریم که مراجع معتبر بین المللی از طریق آن فرمول به قیمتی واحد برسند. وی گفت: بر این اساس در سال‌های اخیر فرصتی مناسب برای ما وجود داشت تا بتوانیم در قیمت‌های بین‌اللملی این محصول اثر گذار باشیم، در این بین تولید کنندگان قیر با انتخاب بورس کالا به عنوان مکانی برای صادرات محصولاتشان، بهترین مسیر را انتخاب کردند.
وی افزود: در طول یکی دوسال اخیر با صادرات قابل قبول قیر از طریق بورس کالای ایران به بازارهای جهانی، قیمت قیر ایران توانسته جای خود را در میان مراجع اصلی قیمت باز کند و این موضوع خبری خوش برای کشور است. حسینی تأکید کرد: به این ترتیب در مبادلات بین‌المللی به نرخ‌های قیر ایران نیز استناد می‌شود و هر چه به جلو می رویم جای پای نرخ های قیر ایران در مراجع معتبر محکم تر می‌شود.
عضو انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در پاسخ به این پرسش که آیا اکنون نوبت آن نرسیده که در قیمت‌های بین‌المللی محصولات پتروشیمی نیز تاثیر گذار باشیم؟ گفت: کشور ما در تولید محصولات مختلف پتروشیمی مزیت بالایی دارد و اگر بتوانیم همانند قیر مسیر درست و شفافی را انتخاب کنیم، می‌توانیم با صادرات محصولات پتروشیمی از بورس کالا به تاثیر گذاری در قیمت های جهانی پتروشیمی نیز امیدوار باشیم.
به گفته حسینی، نکته‌ای که در قیمت‌های بین المللی کالاهای پتروشیمی وجود دارد، این است که در حال حاضر نرخ‌های مبنا مرجع برای این محصولات وجود دارد به طور مثال نرخ‌های سنگاپور و خلیج فارس در برخی محصولات به عنوان مرجع به شمار می‌روند، به این ترتیب کشور ما برای تبدیل شدن به یکی از مراجع قیمت گذاری محصولات پتروشیمی کار دشوار تری به نسبت قیر پیش رو دارد که در صورت همکاری تولید کنندگان و بورس کالا این مسیر هموارتر می‌شود. وی در پایان اظهار داشت: به هر حال آنچه مشخص است، اینکه می توان با اعتماد به بورس کالا و صادرات محصولات پتروشیمی از طریق این بورس، در قیمت‌های پایه بین المللی تاثیر گذار بود تا رفته رفته در این بازار نیز بتوانیم از مرحله تابعیت قیمت به یک قیمت‌ساز تبدیل شویم.
