روش قیمت گذاری فرآورده های نفتی چیست؟

پتروتحلیل- پویا میرزایی: امروزه بورس های انرژی نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در حوزه تعیین قیمت نفت و فراورده ها ایفا می کنند.این بورس ها که اکثرا در انحصار کشور های مصرف کننده فراورده های نفتی می باشند، از طریق پایش بازار روزانه اطلاعات مورد نیاز خود را استخراج می کنند.

یکی از اصلی ترین منابع ارزیابی بازار روزانه که معمولا داده های قیمت آن به عنوان شاخص انجام معاملات جهانی در حوزه نفت خام و فراورده های نفتی مدنظر قرار می گیرد، پلتس (Platts ) نام دارد. پلتس یک نشریه اینترنتی بسیار قدرتمند است که دفاتر و مراکز پایش بازار روزانه آن در سراسر جهان گسترده است و از طریق جمع آوری اطلاعات بازار و مبادلات صورت گرفته اقدام به انتشار روزانه قیمت نفت و فراورده ها به صورت آتی (Future Commodities)می نماید.

این مجموعه در سال ۱۹۰۹ توسط شخصی به نام وارن سی پلت در شهر کلیولند در ایالت اهایو آمریکا راه اندازی شد. پلتس همواره مدافع شفافیت اطلاع رسانی در حوزه بازار های انرژی به خصوص بازار مشتقات نفتی بوده است و روش های نوآورانه زیادی را در جهت کشف و برآورد صحیح قیمت در این بازار ها خلق کرده است.بدین منظور پلتس همواره اخبار و داده های بازار را از طریق خبرنامه ها و برگزاری کنفرانس های متعدد به گوش دست اندکاران حوزه تجارت جهانی فرآورده می رساند.

همچنین در حوزه قیمت گذاری پلتس به صورت روزانه، قیمت فرآورده ها را در بازار های مختلف جهانی برآورد کرده و از روش های مختلف در اختیار افراد فعال در ان بازار ها قرار می دهد. خبرنامه های برآورد قیمت پلتس به صورت روزانه و به تفکیک هر بازار در نقاط مختلف جهان در اختیار فروشندگان، خریداران، کارگزاران و تولیدکنندگان فرآورده ها در آن بازار قرار می گیرد. علاوه بر افراد مذکور ، امروز می توان مشتریان پلتس را در بازه وسیعی از اصناف از جمله بازار های بورس، شرکت های اکتشاف، پالایشگاه ها، متخصصان تاسیسات در حوزه های مختلف انرژی، شرکت های معادن و شرکت های پیمانکار نیز جای داد. نکته قابل توجه در اینجا این است که پلتس هیچ کنترلی بر جریان قیمت فرآورده ها ندارد و تنها بر اساس آنچه که در بازار های جهانی در جریان است اقدام به انتشار اطلاعات می نماید.در واقع در روش قیمت گذاری پلتس، فعالیت عوامل دخیل در بازار فیزیکی بر شرایط بازار و به تبع آن بر قیمت ها اثر می گذارند و در نهایت اثر بازار واقعی در نگاه پلتس به قیمت فرآورده ها تاثیر گذار خواهد بود.

به طور مثال، وقایع خاورمیانه وحشت قطع شدن زنجیره تامین نفت خام را در میان عوامل بازیگر بازار های جهانی رواج می دهد و به طبع آن این عوامل اقدام به انتشار بالاترین قیمت ها در معاملات خود می نمایند و در انتهای معاملات روزانه قیمت های حاصل از این بازار ها در روش های قیمت گذاری پلتس انعکاس می یابند. روش قیمت گذاری اگر چه پلتس در طول تاریخ صد ساله خود از روش های قیمت گذاری فراوانی بهره برده است، اما امروزه بیشترین اتکای خود را بر روش MOC(MARKET-ON-CLOSE) قرار داده است.در این روش که بر اساس این ایده که قیمت تابعی لحظه ای از زمان است، بنیان نهاده شده، قابلیت تجاری یک فرآورده در یک زمان خاص مدنظر قرار میگیرد که معمولا این زمان پایان روز کاری در بازار آن فراورده می باشد.بدین منظور پلتس از تعداد زیادی گزارشگر حرفه ای که وظیفه مشاهده بازار ها، جمع آوری اطلاعات تجاری میدانی و تحلیل این اطلاعات را به عهده دارند، بهره میگیرد.این گزارشگران که در ابتدا تحت آموزش های مختلف در حوزه جمع آوری علمی اخبار و اطلاعات اقتصادی و یازرگانی قرار گرفته اند، اصولا اطلاعات مورد نیاز خود را از تولید کنندگان فراورده، مصرف کنندگان، سرویس های حمل ونقل، تجار، کارگزاران و دست اندرکاران حوزه انبار و ذخیره سازی فرآورده کسب می کنند و در پایان روز کاری در هر بازار، تحلیلگران حوزه تجاری و بازرگانی با استفاده از این اطلاعات اقدام به برآورد قیمت هر فرآورده برای روز کاری بعدی در آن بازار می کنند.

این تحلیل گران در روش تحلیل و برآورد خود از شیوه نامه ها و سرفصل های معینی که به عنوان راهنمای ارزش گذاری در متد پلتس به کار می روند، استفاده میکنند.همچنین این شیوه نامه ها امکان تفکیک اطلاعات بدست آمده از گزارشگران را به صورتی که قابلیت اعتماد برای استفاده به عنوان پایه قیمت گذاری را داشته باشند، را نیز به وجود می آورند، چرا که در روش پایش قیمت MOC اصلی ترین مسئله کیفیت داده به منظور دستیابی به یک جریان قیمت همگون در هربازار می باشد. در این زمینه گزارشگران و متخصصین جمعآوری داده از تکنیک های مختلفی از جمله گفتگو با عوامل درگیردر بازار، درخواست مشاهده اسناد معاملات صورت گرفته در یک روز و حتی در برخی موارد همراهی عوامل درگیر در یک معامله از ابتدا تا پایان استفاده می کنند.سپس به منظور کسب شفافیت لازم داده ها در بسیاری موارد تمامی پیشنهادات قیمت، توافقات صورت گرفته و نقل و انتقالات مالی قرارداد ها به صورت مستند دسته بندی می شوندو به عنوان مرجعی برای تحلیل داده ها در روش MOCمورد استفاده قرار می گیرند. پلتس برای اشاره به این روش ارزشگذاری بازار در حوزه فراورده های مختلف ، از واژه براورد قیمت (PRICEASSESSMENT)استفاده می کند. چگونگی استفاده از پلتس قیمت های برآورد شده توسط پلتس به صورت های مختلفی از جمله در معاملات کوتاه مدت و بلند مدت، به منظور یک بار خرید یک محموله از فراورده، در معاملات سوآپ، به منظور عقد قرار داد بلند مدت برای خرید یک فراورده اتی و…. مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع به طور معمول قیمت های انتشار یافته توسط پلتس نه تنها پایه اصلی برای معاملات فرآورده های آتی می باشد، بلکه به عنوان شاخصی برای ایجاد اطمینان میان فروشنده و خریدار نیز مورد استفاده قرار می گیرد به صورتی که امروزه در بسیاری از معاملات ارائه قیمت بر مبنای پلتس نشان از ثبات و پایداری آن معامله دارد و طرفین معامله هر گونه آسیب ناشی از تغییرات قیمت را با ارایه قیمت بر مبنای پلتس، برطرف می کنند.

همچنین از آنجایی که خبرنامه و نشریه پلتس به صورت روزانه برای بازار های مجزا و با در نظر گرفتن شرایط و عوامل آن بازار انتشار میابند، تجار، کارگزاران و دست اندر کاران معاملات، پلتس را به عنوان شاخصی معتبر جهت تثبیت تفاوت قیمت در معاملات میان دو یا چند بازار در نقاط مختلف جهان مورد استفاده قرار می دهند. امروزه حتی تولیدکنندگان عمده نیز ترجیح می دهند که تولیدات خود را بر اساس قیمت های ارائه شده توسط پلتس روانه بازار کنند و در بازار های رقابتی میان تولید کنندگان نیز تخفیفات با در نظر گرفتن قیمت تلتس به عنوان پایه ارائه می شوند که در این حالت از اصطلاح " منهای پلتس" استفاده می شود.

در مجموع می توان گفت پلتس و روش پایش و ارزیابی قیمت توسط آن توانسته است به عنوان مبنای قابل قبول برای تمامی طرفین درگیر در معامله، مخصوصا در معاملات مشتقات و فرآورده های آتی خود را به بازار جهانی بشناساند و به هدف اولیه بنیان گذاران خود که همان شفاف سازی و یکسان سازی جریان قیمت در تجارت جهانی فرآورده ها می باشد، به میزان قابل توجهی دست یابد. اما پلتس هیچ قدرتی در تعیین قیمت ها ندارد و تنها به وسیله رصد بازار، قیمت های استفاده شده در مبادلات را جمع آوری کرده و پس از صحت سنجی، این قیمت ها را در روز بعد به عنوان پایه مبادلات صورت گرفته در یک بازار انتشار می دهد. توجه به این موضوع میتواند کمک زیادی به نحوه استفاده از قیمت های انتشار یافته به وسیله پلتس، کند.به طور مثال هنگامی که در یک معامله اساس قیمت بر پایه اطلاعات دریافتی از نشریات پلتس قرار می گیرد، به طور معمول میانگین قیمت دو یا سه روز گذشته محاسبه گردیده و به عنوان قیمت پایه در نظر گرفته می شود.

دلیل این امر ناشی از این حقیقت است که آخرین خبرنامه منتشر شده توسط پلتس در واقع در بر گیرنده اطلاعات بازار در پایان روز گذشته میباشد و آنچه که در روز معامله در بازار جریان دارد، در خبرنامه پلتس روز آینده انتشار خواهد یافت.به همین دلیل دست اندر کاران پلتس همواره در کنار انتشار قیمت ها در بازار های مختلف، اقدام به انتشار نمودارهای قیمت و پیش بینی های آن در روزهای آتی نیز میکنند تا بتوانند قابلیت کاربردی نشریه را تا حد ممکن افزایش دهند. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که پلتس و برخی دیگر از نشریات مشابه اگرچه جایگاه اصلی خود را در معاملات فراورده ها یافته اند، واقعیت آن است که در بازار معاملات ایران به دلایلی همچون عدم آشنایی وفقدان دانش کافی و وجود تحریم ها که عامل اصلی دور افتادگی جریان بازار و عدم امکان رصد و ارزیابی قیمت در بازار ایران است، استفاده مناسب و هدفمند از نشریاتی همچون پلتس در حد اعتبار جهانی آنها صورت نمی گیرد. به بیان دیگر هنوز کارگزارن و بازرگانانی درایران یافت می شوند که تمایل بیشتری به استفاده از قیمت های جاری در بازار های منطقه ای مرتبط با ایران را دارند و در معاملات خود به جای ارایه قیمت بر اساس نشریاتی همچون پلتس، اقدام به اعلام یک قیمت ثابت می نمایند. این امر باعث شده است که در عمل بسیاری از معاملات مخصوصا در حوزه فرآورده ها که توسط بخش خصوصی صورت می گیرند، به بن بست های قیمتی کشیده شوند و در اکثر موارد با شکست رو به رو گردند. موضوعی که درک اهمیت آن می تواند باعث ترغیب هر چه بیشتر دست اندرکاران ایرانی در حوزه تجارت فراورده، به منظور بالا بردن ضریب موفقیت معاملات گردد.